Ο Ροβινσώνας Κρούσος και η μάχη με το σήμερα (Συγγραφή Αικατερίνη- Βασιλική Γαλιτσίδου)

Ο Ροβινσώνας Κρούσος και η μάχη με το σήμερα

Κριτική και ανάλυση κειμένου στο μυθιστόρημα «Η ζωή και οι περιπέτειες του Ροβινσώνα Κρούσου» του Ντάνιελ Νταφόε, 1719

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Ροβινσώνας Κρούσος, το μυθιστόρημα, είναι κάτι παραπάνω από το ημερολόγιο ενός ναυαγού, ενός μοναχικού ανθρώπου λόγω συνθηκών. Είναι η πάλη για επιβίωση μέσα σε ένα, λεπτομερώς παρουσιασμένο, επίγειο άντρο σωτηρίας.

Το απόμακρο ερημικό νησί όπου ναυαγεί ο Ροβινσώνας αποτελεί φαινομενικά έναν αντικατοπτρισμό του παραδείσου, με στοιχεία κολάσεως που ενυπάρχουν μέσα σε αυτό, ωστόσο, κατά βάθος (εγκατάλειψη, αγωνία για το αύριο, ανησυχία για την εξασφάλιση νερού και τροφής, πάλη με τις δυνάμεις της φύσης και τα φυσικά όντα).

Απέναντι σε όλες αυτές τις δυσκολίες αντιτάσσεται η ανθρώπινη λογική του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού, του διαφωτισμένου ανθρώπου, που προσπαθεί όλα να τα επεξηγήσει λογικά και να τα χειριστεί.

Όμως κάποιες καταστάσεις δεν μπορεί να τις προβλέψει και να τις εκλογικεύσει. Με αφορμή αυτά τα συναισθήματα που προκαλεί το «άγνωστο» αναδύεται η πίστη στα θεία, στην υπερδύναμη προστασία, τη θεία Πρόνοια, ως αναγκαίο στήριγμα για τη μάχη επιβίωσης. Αποτέλεσμα αυτής της τακτικής είναι και η αντιπαραβολή- σύγκρουση με τον στοιχειώδη πριμιτιβισμό, τα κτηνώδη ένστικτα.

Κάπως έτσι ξεκινά το δούναι και λαβείν , της ανθρώπινης πράξης και της συνέπεια αυτής, πρακτικά, με επεκτάσεις όμως ψυχικές και πνευματικές.

Τελικά γεννούνται ερωτήματα τί είναι ο άνθρωπος και πώς διαμορφώνεται μέσα στην κοινωνία που τον «κυοφορεί», και ποιές είναι αυτές οι δυνάμεις που τον ορίζουν ως προσωπικότητα. Όπως και ποιά είναι η χρυσή τομή της ανθρώπινης ολοκλήρωσης ανάμεσα σε αντίθετους όρους και πρακτικές :              
                                                                  λογική- συναίσθημα

                                                                  αθεΐα- πίστη

                                                                  σάρκα- πνεύμα

που μας εξασφαλίζει την επιβίωση αλλά και την πνευματική κάθαρση.

Όλα αυτά διαδραματίζονται σε ένα εξιδανικευμένο θεατρικό σκηνικό. Πρόκειται για μία ευαίσθητη πανανθρώπινη ενδοσκόπηση στο εγώ και την μεταφυσική που λαμβάνει χώρα σε ένα εξωτικό «παραδεισένιο» κατά τα άλλα εξωτικό νησί, με τις μαγικές εικόνες που μπορεί αυτό να δημιουργεί, συνεπαίρνοντας συνάμα και τον αναγνώστη.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Στο μυθιστόρημα διακρίνουμε διαδοχικά τρία στάδια κοινωνικοποίησης του ατόμου μαζί με τις γνώσεις που αυτά επιφέρουν:

1. Την απόλυτη μοναξιά με αποτέλεσμα την επαφή με τον ενδόμυχο εαυτό, τα λάθη, τα πάθη, και περαιτέρω την ανάπτυξη της πίστης στο Θεό, την ψυχική και πνευματική εξύψωση μέσα από τη δοκιμασία της εγκατάλειψης.
2. Την επαφή με τον πρωτόγονο εαυτό. Ο Παρασκευάς, ο άγριος ιθαγενής και αργότερα πιστός υπηρέτης, αποτελεί μεταφορικά το πρωτογονικό alter ego του Ροβινσώνα. Προκύπτει έτσι η κατανόηση των βαθύτερων ενστίκτων μέσω του «διαλόγου» μεταξύ των δύο. Ο Ροβινσώνας δαμάζει το άγριο, εκλογικεύει την ανάγκη, κρατάει όμως κάτι από την επαφή με τη φύση, την αθωότητα, την αυτοφυή ειλικρίνεια, την ταπεινότητα (χαρακτηριστικά του Παρασκευά). Είναι η εξιδανικευμένη σχέση μεταξύ δύο ατόμων που μέσα από την δοκιμασία της ζωής δημιουργούν την εξισορρόπηση του ανώτερου και του κατώτερου εαυτού μας.
3. Την επαφή με την κοινωνία. Εδώ έχουμε την  εφαρμογή του ατομικού ήθους, που υποστηρίζει τον αδύναμο ακόμα και αν βρίσκεται σε μειονεκτική θέση, γιατί αυτό είναι το σωστό. Έτσι το καλό επιβάλλεται απέναντι στο  κακό με πονηριά, χειρισμό και άσκηση εξουσίας, και τελικά ο Ροβινσώνας επιβιώνει.

Πάραυτα η κοινωνία είναι κάτι το ανεξέλεγκτο και επεκτείνεται πέρα από το εγώ μας. Αυτό αποδεικνύεται με την εξέλιξή της στο νησί όταν ο Ροβινσώνας αποχωρεί. Δίδονται μάχες μεταξύ των Ισπανών και των κλεφτών, των Ισπανών και των βαρβάρων. Είναι μικρές μάχες εξουσίας το αποτέλεσμα των οποίων είναι αμφίρροπο ανάλογα με τη δύναμη και την ψυχολογία της ομάδας- μάζας. Σε αυτή την περίπτωση το εγώ παρεμβαίνει για την θετικότερη και δικαιότερη εξέλιξη των καταστάσεων.

Τελικά μέσα από όλα αυτά προκύπτει πως η ατομική εξύψωση, η πνευματικότητα και η ψυχική κάθαρση, επιτυγχάνεται με δυσκολία, με ενδόμυχη επισκόπηση, μέσα από καταστάσεις που πρέπει όλα να λειτουργούν σε σωστές αναλογίες –λογική, συναίσθημα, ήθος, πίστη, ανάγκη για επιβίωση (π.χ. Ο Ροβινσώνας Κρούσος δεν θέλει να δολοφονήσει τους βαρβάρους, εκτός αν τίθεται θέμα επιβίωσης, και αφήνει στον Δημιουργό του την επιλογή για τον καταδικασμό και την τιμωρία τους λόγω των αποτρόπαιων πράξεών τους).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Εν τέλει ο Ρoβινσώνας Κρούσος είναι ο καθένας από εμάς που ριγμένος, ναυαγός σε ένα κοινωνικό σύστημα, σε ένα συστημικό περιβάλλον που δεν επέλεξε, πρέπει να επιζήσει. Και αυτό γίνεται μόνον έτσι.

1. Κριτική επισκόπηση των σφαλμάτων μας, μέσα από την μοναχικότητα. Ανάπτυξη πίστης, ήθους και λογικής ως στυλοβάτες για την επιβίωση.
2. Γνώση και τιθάσευση του άλλου μας εγώ, του πριμιτιβικού μας εαυτού, των απάνθρωπων ενστίκτων αλλά και επαναφορά του σεβασμού μας στη φύση και τις αρχές της.
3. Επαφή με την κοινωνία, μετά από όλη αυτή τη δοκιμασία και την απόκτηση γνώσης, κόντρα στις κακές τάσεις, υπέρ του καλού για όσο μπορούμε αυτό να το ελέγξουμε και να το πετύχουμε.

Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται το ολοκληρωμένο εγώ και οι αντιδράσεις του ατόμου με την κοινωνία σε ένα υγιές υπόβαθρο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το θαύμα της ζωής είναι τόσο εκτυφλωτικά όμορφο όσο το εξωτικό νησί όπου βρέθηκε ναυαγός και μόνος ο Ρoβινσώνας Κρούσος. Ωστόσο είναι άλλο τόσο εξαιρετικά πολύπλοκο και δύσκολο, με αμφίρροπες ισορροπίες, σε αυτό το απαράμιλλης ομορφιάς φυσικό τοπίο, να μάθεις να επιζείς. Όχι μόνο σωματικά αλλά και πνευματικά.

Κλείνοντας αξίζει να αναφερθεί πως ο συγγραφές, Ντάνιελ Νταφόε, αναπτύσσει με ρομαντικό τρόπο το φυσικό στοιχείο από το οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αποξενωθεί, και αποτελεί πρόκληση η επανένταξή του σε αυτό. Κάπου βαθιά μέσα μας, στο DNA ίσως, κρύβονται οι «φυσικές» μας τάσεις και η νοσταλγία γι’ αυτό το δέσιμο του ανθρώπου με την γενεσιουργό φύση. Αυτήν ακριβώς την αδυναμία μας απέναντι σε εικόνες της απόλυτης φύσης, που κάποτε ήταν ένα με τον άνθρωπο, χειρίζεται εκπληκτικά ο Νταφόε δημιουργώντας αυτό το ειδυλλιακό θεατρικό σκηνικό για να μεταδώσει μια πολυεπίπεδη εικόνα του Ανθρώπου και της αξίας της Ζωής, αυτού του ύψιστου αγαθού που καθημερινά ίσως να ξεχνάμε.